Dette må du vite om avtalar

Når har du eigentleg inngått ein avtale? Kva forpliktar du deg til? Kva gjer du om avtalen blir broten? Og kva er eigentleg urimelege avtalevilkår?

Mange trur at dei berre har inngått ein avtale når begge partar har signert ein skriftleg kontrakt. Det stemmer ikkje. Så lenge eit konkret tilbod er akseptert, er det inngått ein avtale. Du har for eksempel kanskje kjøpt eller selt noko på Tise eller Finn.no? Då har du vore med på å inngå ein avtale. Det å legge ut noko til sals, altså sjølve annonsen, er det konkrete tilbodet. Og det å takke ja til dette er aksepten. Med andre ord: tilbod+ aksept = avtale. Og hugs at munnlege avtalar er like bindande som skriftlege!

Avtalar bør vere skriftlege

Det finst mange former for avtalar. Nokre er meir omfattande og formelle enn andre. Omfanget av ein avtale kjem stort sett an på kven som inngår avtalen, og kva som skal avtalast. Ofte er det slik at jo større næringsdrivande og beløp det er, jo meir omfattande er avtalane.

Dei fleste avtalane du inngår skjer antakeleg via telefonen din. For eksempel når du kjøper noko på nettet eller opprettar eit abonnement på Spotify. Det kan òg vere andre typar avtalar, som å kjøpe ein bruktbil av ein kompis eller inngå ein leigeavtale på ei leilegheit.

Uansett korleis og på kva måte ein avtale blir inngått, så skal han haldast. For å unngå usemje i etterkant om kva som har blitt sagt eller lova i ein avtale, er det lurt at avtalar er skriftlege. Då står du òg sterkare om de blir usamde, og har dokumentasjon på kva de har avtalt. Derfor kan det til og med vere lurt å skrive ned munnlege avtalar.

Ein skriftleg avtale kallar vi ofte ein kontrakt. Forbrukarrådet har laga forslag til kontraktar du kan laste ned frå nettsida deira. Då slepp du å skrive innhaldet til avtalen sjølv, og du kan vere sikker på at dei viktigaste punkta er med. Du kan bruke desse kontraktane som dei er, eller tilpasse dei etter behov. Der finn du for eksempel standardkontraktar for husleige og kjøp av moped eller motorsykkel.

Kva forpliktar du deg til?

Sidan partane må halde det som står i kontrakten, må det komme tydeleg fram kva avtalen går ut på. Kontrakten bør òg innehalde informasjon om kva som skjer viss avtalen blir broten. Det å bli einige om avtalevilkåra på førehand, gir tryggleik og føreseielegheit for begge partar. Då veit ein kva som skjer viss ein av partane bryt avtalen. Eit avtalevilkår kan for eksempel vere at kjøparen kan trekke seg frå avtalen viss seljaren leverer for seint eller ikkje leverer i det heile. Eller at avtalen har 12 månaders bindingstid.

I tillegg til avtalevilkåra bør kontrakten innehalde praktiske opplysningar som kontaktinformasjon, beløp, betalings- og leveringstidspunkt, og kva teneste/produkt avtalen gjeld. Kontrakten bør òg seie noko om eventuelle feil, problem, tidlegare skadar, reparasjonar og liknande, og kva som er inkludert i avtalen. Det er viktig at begge partar signerer avtalen.

I mange tilfelle er det den næringsdrivande som bestemmer innhaldet i kontrakten utan at du som forbrukar har moglegheit til å påverke vilkåra. Då er det ekstra viktig at du set deg godt inn i kva som står i kontrakten før du signerer, slik at du veit kva du bind deg til.

Urimelege avtalevilkår

Av og til hender det at kontraktar inneheld urimelege avtalevilkår. Det er ikkje lov. Eit avtalevilkår er urimeleg viss det er uklart og ubalansert. Det kan òg vere urimeleg dersom det ikkje er i tråd med lover og reglar som skal beskytte forbrukarane, altså deg.

Eit vilkår er uklart viss det er vanskeleg å lese og forstå innhaldet. Eit eksempel på det kan vere at det blir brukt tungt juridisk språk eller vilkåra er unødvendig lange. Det kan òg vere at dei viktigaste opplysningane ikkje blir presenterte først, men skjult langt ned i teksten.

Eit vilkår er ubalansert viss det gjer at avtalen er til skade for forbrukaren. Eit eksempel på det er at næringsdrivande har flest rettar i avtalen, mens forbrukaren har flest plikter.

Eksempel på vilkår som lett kan vere urimelege er dei som har bindingstid på langt over eitt år eller ikkje gir deg varsel i forkant av ei endring i avtalen. Eit anna eksempel er vilkår som inneber at den næringsdrivande kan endre, avbestille eller seie opp avtalen når som helst, mens du som forbrukar må betale eit høgt gebyr for å gjere det same.

Eit urimeleg avtalevilkår kan for eksempel vere:

«Vi har rett til å endre desse avtalevilkåra når som helst etter eige skjønn, og utan varsel. Du har ansvaret for å undersøke nettsidene våre jamleg, slik at du får med deg eventuelle endringar i avtalen din. Viss du fortset å bruke tenesta etter at vi har endra vilkåra, godtek du å vere bunde av dei.»

Viss ein kontrakt inneheld urimelege avtalevilkår, kan det innebere at eitt enkelt vilkår eller heile kontrakten er ugyldig. Det at vilkåra blei godtatte når avtalen blei akseptert, endrar ikkje dette.

Aldersgrense for ein del avtalar

Når du er under 18 år, er det ein del avtalar du ikkje har lov til å inngå. Eksempel på dette er avtalar om å trene på treningssenter, strøymetenestar eller telefonabonnement. Då må ofte foreldre underskrive på eller inngå avtalen for deg. I nokre tilfelle kan du skrive under sjølv frå du er 15 år. Dette gjeld for eksempel når du skal ha ein sommarjobb eller annan deltidsjobb ved sida av skolen. Når du har fylt 18 år, kan du inngå alle typar avtalar sjølv.

Kva gjer du viss avtalen blir broten?

Av og til hender det at ein av partane ikkje oppfyller avtalen. Her kan du lære meir om kva du kan gjere i slike tilfelle.

Som nemnt skal avtalar haldast. Men av og til følger ikkje partane avtalen, eller det skjer noko som gjer det vanskeleg å halde den. Det kan for eksempel vere at russebussen de har leigd blir levert for seint, sånn at de ikkje får han i tide til russetida startar. Eller at høgtalarane ikkje funkar, og sjåføren som var inkludert i avtalen er sjuk dei to første dagane de skal rulle. Det kan òg vere at du oppdagar fukt og mugg i leilegheita du leiger, eller at utleigar nektar å betale tilbake depositumet ditt.

Prøv å bli einig med motparten

Viss noko av det som er nemnd over – eller andre ting – skulle skje, er det viktig å hugse på at du ikkje berre kan trekke deg frå avtalen. Avtalar er bindande, og i kontraktar kan det vere vilkår som gjer at du for eksempel må betale noko for å komme deg ut av dei. Det vil typisk vere tilfelle dersom du avsluttar eit abonnement før bindingstida går ut. Då må du betale det vi kallar eit brotgebyr, og jo lenger tid det er igjen av bindingstida, jo meir må du betale.

Det første du må gjere er derfor å sjå om det står i noko i avtalevilkåra om kva som er konsekvensen viss ein av partane ønsker å gå frå avtalen. Det er vanleg at den som trekker seg må reparere det som har skjedd eller gi ei form for kompensasjon. I eksempelet med sjuk russebussjåfør kan aktuelle løysingar vere at noko av leigebeløpet tilbakebetales eller at russefirmaet skaffar ein annan sjåfør. I tilfellet med fukt og mugg i leilegheita vil det typisk vere at utleigar må fjerne det, og eventuelt pusse opp ved behov. Ein kompensasjon i form av lågare husleige vil derimot ikkje løyse problemet. Det er derfor viktig at avtalar har vilkår som faktisk er tilpassa det avtalen handlar om.

Etter at du har sjekka avtalevilkåra, må du ta kontakt med den andre parten. Saman må de prøve å løyse problemet og komme til ei felles løysing. Viss dialogen mellom dykk skulle stoppe opp eller de ikkje blir einige, har Forbrukarrådet ei rettleiingsteneste du kan kontakte for å få råd. Det same gjeld dersom du trur at nokre av vilkåra i ein avtale du er bunden til er urimelege. 

---